استفاده از ABA در درمان کودکان اوتیسم

                                                            تهیه شده توسط: گروه محتوایی تفاوتچی            نویسنده: امین فتحی

یکی از درمان‌های پرکاربرد برای کودکان مبتلا به اوتیسم، روش ABA است.آیا تا به حال با اصطلاح ABA آشنا بوده‌اید؟ شاید آن را شنیده باشید، اما احتمالاً به درستی مفهوم آن را درک نکرده‌اید. به زبان ساده، ABA یک روش است که به والدین کمک می‌کند تا رفتارهای مطلوب فرزند خود را تقویت کرده و رفتارهای نامطلوب را کاهش دهند.

در این مقاله از وب‌سایت تفاوت چی، به شرح جزئیات ABA با دقت و شفافیت، همراه با مثال‌ها و تمرین‌های کاربردی خواهیم پرداخت. برای مطالعه کامل مقاله، لطفاً تا انتهای آن همراه ما باشید.

 ABA (تحلیل رفتار کاربردی) چیست؟

ABA یک اختصار برای عبارت "تحلیل رفتار کاربردی" است. برخی از شما ممکن است تصور کنید که "تحلیل رفتار کاربردی... کمی پیچیده به نظر می‌رسد."

حالا می‌خواهیم این مفهوم را با یک داستان توضیح دهیم تا شما احساس نزدیکی به ABA داشته باشید.

این داستان درباره یک روز است که یک زن پیر به اتوبوسی سوار شد. زن از یک عصا برای حمایت از خود استفاده می‌کرد، اما هیچ‌کس موافق نبود که به او صندلی بدهد.

راننده اتوبوس که این صحنه را تماشا می‌کرد، اعلام کرد: "لطفاً کسی می‌تواند صندلی خود را به من بدهد؟"

در همان لحظه، همه مسافران نزدیک سعی کردند از صندلی خود بلند شوند و زن پیر می‌توانست با اطمینان از یکی از آنها بخواهد صندلی خود را رها کند.

آیا تا به حال به کسی در قطار یا اتوبوس صندلی خود را پیشنهاد داده‌اید؟ بدون شک، بسیاری از ما این کار را انجام داده‌ایم. ممکن است بعضی از مواقع هوشمندانه عمل کرده باشیم و بعضی اوقات ممکن است نتوانسته‌ایم این کار را انجام دهیم، زیرا نگران بوده‌ایم که اگر ردیف دهیم، چه اتفاقی خواهد افتاد.

در حالی که روانشناسی سنتی به دنبال دلایل رفتار فرد می‌گشت، ABA باور دارد که رفتار انسان نتیجه تعامل بین فرد و محیط است. در داستان اتوبوس، می‌توان گفت که صحبت‌های راننده اتوبوس محیطی را برای مسافران ایجاد کرده که به راحتی به زن پیر نزدیک شوند و صندلی خود را به او دهند. به این ترتیب، ABA راه‌حل‌هایی پیدا می‌کند که چگونه "رفتار" را تغییر دهد.

بی اف اسکینر، بنیانگذار ABA

اگر به یک نگاه تاریخی به روانشناسی بیندازیم، می‌توانیم BF Skinner را به عنوان بنیان‌گذار ABA معرفی کنیم. شاید برخی از شما عبارت "جعبه اسکینر" را شنیده باشید. Skinner باور داشت که ارتباط بین رفتار و نتیجه را می‌توان در یک نظریه یادگیری به نام "شرطی‌سازی عامل" بیان کرد.

شرطی‌سازی عامل روشی است که با ارائه یا حذف محرک‌هایی که برای فرد خوشایند یا ناخوشایند هستند، سعی در افزایش رفتار مناسب و کاهش رفتار نامناسب دارد. بنابراین، می‌توان گفت ABA اصول و روش‌های شرطی‌سازی عامل را در محیط واقعی اعمال می‌کند.

همه ما می‌دانیم که همه موجودات زنده، از جمله انسان، به دلیل یک محرک، اقدامی انجام می‌دهند و آنچه بلافاصله پس از آن عمل اتفاق می‌افتد بر تشویق یا تنبیه آن عمل تأثیر می‌گذارد.

بیایید یک مثال ساده و قابل فهم بیاوریم. اگر فرد بلافاصله پس از انجام یک عمل، تجربه مطلوبی را داشته باشد، احتمال انجام آن عمل در آینده بیشتر می‌شود. به عنوان مثال، اگر به خاطر مرتب کردن منظم کفش‌هایتان تحسین شوید، احتمال ادامه دادن به این کار بیشتر می‌شود.

از سوی دیگر، اگر بلافاصله پس از یک عمل، واکنش نامطلوبی رخ دهد، احتمال انجام آن عمل در آینده کمتر می‌شود. به عنوان مثال، اگر کسی به خاطر پا برهنه راه رفتن در بیرون، زخمی شود، احتمال اینکه دوباره با پای برهنه در بیرون راه برود، کمتر است.

اساس ABA تجزیه و تحلیل رفتار قبل و بعد از رفتار و حل مشکل رفتار با ایجاد تغییرات در محیط است. به این ترتیب، ABA در زمینه‌های مختلف مانند آموزش، ورزش، رفاه، توانبخشی و مراقبت‌های پزشکی، به ویژه برای بهبود مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به اوتیسم و بیماران مبتلا به اختلالات رشدی، استفاده می‌شود.

نحوه درمان کودکان اوتیسم با ABA

در روش ABA، قبل از بروز یک رفتار، یک محرک مشخص وجود دارد و بعد از آن، یک نتیجه قابل مشاهده اتفاق می‌افتد. بنابراین، برای استفاده از این روش در درمان کودکان مبتلا به اوتیسم، ابتدا باید رفتار کودک را ارزیابی و تجزیه و تحلیل کرده و سپس با ایجاد تغییرات موثر در محیط قبل و بعد از بروز رفتار، سعی کنیم مشکلات زندگی اجتماعی کودک را حل کنیم.

به عبارت دیگر، با استفاده از روش ABA، ما تلاش می‌کنیم تا رفتار کودکان مبتلا به اوتیسم را درک کرده و با افزایش رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای مشکل‌ساز، بهبود بخشیم.

 تجزیه و تحلیل رفتار کودک با روش تحلیل ABC

درمان کودکان مبتلا به اوتیسم با استفاده از روش ABA از ارزیابی دقیق رفتار آغاز می‌شود. با جمع‌آوری داده‌های دقیق، می‌توان الگوهای رفتاری مشکل‌ساز را شناسایی کرده و مداخلات مناسب را اعمال کرد.

در ABA، ما قادریم با تحلیل رفتار و شرایط پیش و پس از بروز آن، علت رفتار مشکل‌ساز را مشخص کنیم. این کار را می‌توان با استفاده از روش تحلیل ABC انجام داد که شامل مراحل زیر است:

- Antecedent (A): پیشین
- Behavior (B): رفتار
- Consequence (C): نتیجه

به عنوان مثال، فرض کنید علی، یک پسر سال اول دبستان با اختلال نقص توجه و فزون‌فعالی، در کلاس نیازهای ویژه شرکت می‌کند. وی در حین انجام تکالیف ریاضی همیشه کار را متوقف کرده و شروع به خواندن می‌کند. معلم هر بار از او می‌خواهد که تمرکز خود را به تکلیف متمرکز کند، اما رفتار علی بهبودی نمی‌یابد.

در تحلیل ABC، ابتدا رفتار مشکل‌ساز را مشخص می‌کنیم. در مثال علی، رفتار "خواندن آهنگ در حین کار" را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

سپس، با توجه به قاب ABC:

- (C) اخطار گرفتن توسط معلم → (B) آواز خواندن → (A) انجام تکلیف

در اینجا، رفتار "آواز خواندن" (B) پس از دریافت اخطار از معلم (C) رخ می‌دهد و پیشینه آن (A) انجام تکلیف است. این تحلیل به ما کمک می‌کند تا رفتارهای مشکل‌ساز را بهتر درک کرده و علل آنها را شناسایی کنیم.

تغییر رفتار با استفاده از ABA

مفهوم اصلی روش ABA این است که نه تنها رفتار و احساسات فرد، بلکه تعامل بین فرد و محیط اطراف نیز آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، در استفاده از روش ABA برای کودکان مبتلا به اوتیسم، توجه ما به فرد و همچنین به محیط اطراف (شیء و افراد) است.

به عنوان مثال، اگر یک کودک اوتیسم به تحریکات حسی حساس بوده و مشکلاتی در تمرکز بر روی فرآیند یادگیری داشته باشد، تلاش می‌کنیم تا محیط اطراف را تغییر دهیم؛ به عنوان مثال، اشیاء یا صداهای منحرف‌کننده را از جلوی میز مطالعه حذف می‌کنیم. از این طریق، با حذف یا تغییر محرک‌ها (رویدادهای پیشین)، می‌توانیم رفتار را تغییر دهیم.

حالا بیایید در مثال علی، رویداد پیشین (A) را تغییر دهیم.

- (C) مورد تحسین معلم قرار گیرد. → (B) انجام تکلیف → (A) ارائه وظیفه‌ای که می‌تواند در ۱۰ دقیقه انجام شود

با ارائه وظیفه‌ای که نیاز به تمرکز کمتری دارد، علی می‌تواند به راحتی آن را انجام دهد. هنگامی که علی وظیفه خود را انجام می‌دهد، معلم می‌تواند او را تحسین کند.

بنابراین، علی که معمولاً با خواندن توجه می‌کرد، یاد می‌گیرد که با تحسین شدن نیز می‌تواند توجه را به خود جلب کند و ممکن است فکر کند: «من باید روی تکالیفم بیشتر تمرکز کنم.»

در روش ABA، به محرک‌هایی که رفتار مطلوب را تقویت می‌کنند، "تقویت کننده" گفته می‌شود. در اینجا، "تحسین معلم" به عنوان تقویت کننده عمل مطلوب شناخته می‌شود. تقویت کننده معمولاً به عنوان پاداشی برای انجام بهتر تکالیف به کودک ارائه می‌شود، که می‌تواند شامل دادن برچسب، تمبر یا تقدیم تنقلات باشد.

نکاتی در مورد تقویت کننده ها

زمانی که قصد ارائه تقویت‌کننده را داریم، لازم است به مواقع مناسب توجه کنیم. اگر تقویت‌کننده‌ها مانند برچسب‌ها را بدون تحلیل دقیق رفتار کودک در زمان مناسب به وی ارائه ندهیم، ممکن است رفتار کودک نامتعارف شود. برای جلوگیری از این مشکل، لازم است قبل از شروع به استفاده از روش ABA، رفتار کودک به‌طور دقیق و عینی تحلیل شود.

در مثال علی، از آغاز می‌دانیم که "علی نمی‌تواند بیش از ۱۵ دقیقه تمرکز کند." بنابراین، در ابتدا می‌توانیم تقویت‌کننده‌ها را در بازه‌های ۱۰ دقیقه‌ای ارائه دهیم. با افزایش تدریجی زمان، مانند تکمیل یک کار ۱۰ دقیقه‌ای به مدت ۱۵ دقیقه، سپس ۲۰ دقیقه، امیدواریم که علی در نهایت بتواند حتی زمانی که تقویت‌کننده اصلی دیگر در دسترس نیست، تمرکز کند.

همچنین، ارزشمند است که بلافاصله پس از انجام رفتار، کودک خود را تحسین کنید تا مشخص شود کدام رفتار مورد تحسین قرار گرفته است.

همچنین، تقویت‌کننده باید با توجه به شخصیت فرد مناسب انتخاب شود. به عنوان مثال، بزرگسالان ممکن است به پاداش پول زیاد در هنگام کار انگیزه بیشتری داشته باشند. اما مهم است بدانیم که تقویت‌کننده‌های مناسب برای هر فرد و در هر زمانی متفاوت است.

این موضوع برای کودکان نیز صادق است؛ از آنجا که دریافت استیکرها و خوراکی‌ها برای همیشه تقویت‌کننده مناسبی برای آنها نیست و ممکن است انگیزه کافی را برای آنها ایجاد نکند. در این صورت، لازم است تا با تقویت‌کننده دیگری جایگزین شود.