آشنای با روش ABA در افراد مبتلا به اوتیسم

                                                            تهیه شده توسط: گروه محتوایی تفاوتچی            نویسنده: امین فتحی

تجزیه و تحلیل رفتاری کاربردی (Applied Behavior Analysis یا ABA) یک روش پژوهشی و مداخله‌ای است که در حوزه‌های مختلف از جمله تربیت، روان‌پزشکی و به ویژه در حوزه اختلالات طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder یا ASD) به کار می‌رود. هدف اصلی ABA در حوزه اوتیسم، بهبود رفتارهای نامناسب و توسعه مهارت‌های مورد نیاز در افراد مبتلا به این اختلال است.

مراحل کلی ABA در حوزه اوتیسم عبارتند از:

تحلیل رفتار:

   در این مرحله، رفتارهای مثبت و منفی فرد با اوتیسم به دقت مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل می‌شوند. این اطلاعات مهم برای تدوین برنامه‌های تداخلی و تلاش برای تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای ناپسند است.

تعیین اهداف:

   با تحلیل رفتارها، اهداف کوتاه مدت و بلندمدت تعیین می‌شوند. این اهداف به شکل مشخص و قابل اندازه‌گیری برای بهبود عملکرد و توسعه مهارت‌های فرد مشخص می‌شوند.

استفاده از تقویت:

   تقویت مثبت برای تشویق و تقویت رفتارهای مطلوب و تقویت منفی برای کاهش یا از بین بردن رفتارهای نامناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پایش و ارزیابی:

   در این مرحله، پیشرفت‌های فرد با استفاده از داده‌های مورد جمع‌آوری بررسی و ارزیابی می‌شود. اصلاحات و تغییرات لازم نیز در برنامه‌ها اعمال می‌شود.

ABA به عنوان یک روش کاربردی درمان و آموزش بر اساس اصول رفتارشناسی استفاده می‌کند و به عنوان یکی از روش‌های موثر در مداخلات اوتیسم شناخته شده است. این روش به ویژه در افراد با اختلالات طیف اوتیسم، که ممکن است مشکلاتی در ارتباط اجتماعی، تبادل زبانی، و مهارت‌های زندگی روزمره داشته باشند، موثر می‌باشد.

روش علمی ABA یا Applied Behavior Analysis به معنای تحلیل رفتار کاربردی است و از اصول یادگیری و انگیزش بهره می‌برد که در طی دهه‌ها به دست آمده است. این روش برای یادگیری مهارت‌ها و حل مشکلات رفتاری و اجتماعی به کار می‌رود.

به عبارت دیگر، ABA یک روش آموزش و توانبخشی است که تمام نیازهای رشدی کودک، از جمله گفتار، مهارت‌های حسی حرکتی، مهارت‌های شناختی و اجتماعی و مهارت‌های خودیاری را پوشش می‌دهد.

درمان به روش ABA به دو دسته تقسیم می‌شود:

درمان جامع:

   درمان جامع برای رفع نقص‌های مهارت و رفتارهای چالشی در افراد مبتلا به اوتیسم طراحی شده است. این درمان تمام حوزه‌های نیازهای آنها از جمله زبان، مهارت اجتماعی، مهارت بازی، مهارت زندگی مستقل، مهارت حرکتی، مهارت تحصیلی و غیره را پوشش می‌دهد. افرادی که از این درمان استفاده می‌کنند، به عنوان پیش‌فرض نیازی به سایر خدمات آموزشی و توانبخشی ندارند.

درمان متمرکز:

در این روش، هدف بر روی یک یا چند رفتار چالشی خاص یا نقص‌های مهارتی متمرکز است، و وسعت آن کمتر از درمان جامع است.

 در ABA مهارت‌ها به چه صورتی آموزش داده می‌شوند؟

درمان به روش تحلیل رفتار کاربردی، جزء بخش‌های اصلی آن اکتساب مهارت است که به طور ویژه به آموزش و حفظ مهارت‌های جدید در افراد متمرکز است. این فرآیند به فرد کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود بخشیده و مستقل‌تر و سازنده‌تر باشد. برنامه اکتساب مهارت نیز یک برنامه مکتوب است که نحوه یادگیری یک مهارت خاص را برای فرد مشخص می‌کند.

یکی از معروف‌ترین روش‌ها برای آموزش مهارت‌ها به افراد با اتیسم، آموزش کوشش مجزا یا DTT است.

مراحل آموزش کوشش مجزا به شرح زیر است:

1. توجه یادگیرنده را جلب کنید.
2. دستورالعمل را به واضحی ارائه دهید و با گشاده رویی صحبت کنید؛ از تن صدای مصنوعی خودداری کنید.
3. در صورت نیاز، رهنمودی را به دستورالعمل افزوده و همراه کنید.
4. حداکثر ۳ ثانیه صبر کنید تا یادگیرنده پاسخ دهد.
5. در صورت پاسخ صحیح، او را فوراً تشویق کنید (ارائه مشوق قوی).
6. اگر پاسخ صحیح نبود یا پاسخ نداد، از یک روش اصلاحی استفاده کنید (روش اصلاحی را اعمال کنید).
7. داده‌ها را به سرعت ثبت کنید.
8. دوباره توجه یادگیرنده را جلب کنید و دستورالعمل جدید را ارائه دهید.
9. فاصله بین دو کوشش را بسیار کوتاه و حداکثر ۳ ثانیه نگه دارید.

آموزش کوشش مجزا به ساختاریافته ترین شکل و اجرای بسیار سریعتری نسبت به سایر روش‌ها دارد. به طور خلاصه، این روش می‌تواند با تمرکز بر روی کمبودهای رفتاری:

- یادگیری مهارت‌ها را تسهیل کند.
- رفتارهای چالشی را به حداقل برساند.
- رفتارهای مناسب را به جای رفتارهای چالشی جایگزین کند.
- در کنترل رفتارهای اضافه به کمک می‌آید.
- به بهبود عملکرد در محیط‌های مختلف کمک نماید.