تشخیص و درمان عقب ماندگی یا کم توانی ذهنی

                                                            تهیه شده توسط: گروه محتوایی تفاوتچی            نویسنده: امین فتحی

کم‌توانی ذهنی (Intellectual disability‎) یا عقب‌ماندگی ذهنی (Mental Retardation) در افراد زیر هجده سال ظاهر می‌شود. این افراد قادر به انجام کارهایی که همسالانشان به راحتی انجام می‌دهند، نیستند. اصطلاح "کم‌توانی ذهنی" به جای عبارت "عقب‌ماندگی ذهنی" در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در این مقاله، قصد داریم به بررسی دقیق این اختلال پرداخته و از جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین، علائم و راه‌های درمان کم‌توانی ذهنی را بررسی خواهیم کرد. همچنین، پیشگیری از این اختلال و نکات ضروری مربوط به آن را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ویژگی مبتلایان به کم توانی ذهنی

عموماً افرادی که دارای دو ویژگی اصلی زیر هستند، به عنوان کم‌توان ذهنی شناخته می‌شوند.

- عملکرد ذهنی یا هوش این افراد، در مقایسه با میانگین هوش و عملکرد ذهنی جامعه، پایین‌تر است.
- این افراد برای انجام کارهای روزمره، مهارت‌های لازم را ندارند و در رفتارهای سازشی کمبود یا مشکل دارند.

توصیف هوش

هوش به قابلیت‌های ذهنی در افراد اشاره دارد که شامل حل مسائل، برنامه‌ریزی، قضاوت، استدلال و موارد مشابه می‌شود. به عنوان مثال، اگر فردی در سطحی کمتر از میزان هوش متوسط قرار داشته باشد، توانایی یادگیری، قدرت برنامه‌ریزی و حل مسائل و ... در او نسبت به افراد همسنش کمتر خواهد بود. او برای درک این مفاهیم و یادگیری مسائل به زمان بیشتری نیاز دارد و مسائل برای او دشوارتر خواهند بود.

رفتارهای سازشی (انطباقی)

وقتی از خواب بیدار می‌شوید، چه کار می‌کنید؟ بدون شک، به انجام کارهای روزمره‌ی خود می‌پردازید: لباس می‌پوشید، صبحانه را آماده می‌کنید، به محل کار می‌روید، اتاق خود را مرتب می‌کنید و غیره. به این مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت‌های روزانه، رفتارهای انطباقی گفته می‌شود. به این معنا که شما با محیط اطرافتان سازگار شده و رفتارهایی را که با آن سازگار هستند، یاد گرفته و انجام می‌دهید.

فردی که با کم‌توانی ذهنی مواجه است، توانایی کافی برای انجام این کارها را ندارد. در برخی موارد، این فرد ممکن است حتی رفتارهای مخرب یا خودآزاری را از خود نشان دهد و یا به شکلی کارهایی انجام دهد که می‌تواند برای دیگران مزاحمتی باشد.

بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، فردی که با کم‌توانی ذهنی روبرو است، دارای ویژگی‌های زیر است:

- ضریب هوشی (آی‌کیو) پایینی دارد، که معمولاً زیر هفتاد قرار می‌گیرد.
- سازگاری با محیط زندگی و اطراف برای او کار سختی است.
- قادر به کامل درک کردن امور زندگی نیست.
- نسبت به همسالان خود، توانایی و توانمندی کمتری دارد.
- برای یادگیری مسائل، نیاز به پشتیبانی و تکرار بیشتری دارد.

عقب ماندگی ذهنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص کم‌توانی ذهنی، باید سه ویژگی در فرد وجود داشته باشد تا بتوان با اطمینان ادعا کرد که فرد دچار کم‌توانی ذهنی است.

ویژگی اول: همه‌ی ما در یک زمانی از زندگی، آزمون IQ را تکمیل کرده‌ایم. این آزمون میزان هوش هر فرد را تعیین می‌کند. میانگین ضریب هوش در جهان ۱۰۰ است. اکثر افراد جامعه ضریب هوشی بین ۸۵ تا ۱۱۵ دارند. افرادی که ضریب هوشی بیشتر از این محدوده دارند، هوشمندتر از میانگین هستند. در میان آن‌ها، افرادی که ضریب هوشی بین ۷۰ تا ۷۵ یا کمتر دارند، دچار کم‌توانی ذهنی هستند. بنابراین، اگر فردی در این آزمون نمره‌ای کمتر از این محدوده بگیرد، به کم‌توانی ذهنی دچار است.

ویژگی دوم: همانطور که قبلاً اشاره شد، افراد کم‌توان ذهنی نسبت به افراد عادی رفتارهای انطباقی کمتری از خود نشان می‌دهند. اگر فرد حداقل در دو حوزه از این رفتارها محدودیت داشته باشد، به عنوان یک فرد کم‌توان ذهنی در نظر گرفته می‌شود. حوزه‌ی رفتارهای سازشی شامل توانایی برقراری ارتباط با دیگران، توانایی مراقبت از خود، مهارت‌های تحصیلی، انجام تفریحات و موارد مشابه است.

ویژگی سوم: نشانه‌های کم‌توانی ذهنی قبل از سن ۱۸ سالگی در فرد مشاهده می‌شود. بنابراین، اگر پس از این سن، اتفاقی رخ داد که کارکرد ذهنی فرد را تحت تأثیر قرار داد، فرد به عقب ماندگی ذهنی دچار نشده است.