تأخیر حرکتی در کودکان - روش‌های درمان و تأثیر آن

                                                            تهیه شده توسط: گروه محتوایی تفاوتچی            نویسنده: امین فتحی

تأخیر حرکتی یک اختلال رشدی است که باعث مشکلات در فرآیند توسعه حرکتی کودک می‌شود. این اختلال می‌تواند در آینده منجر به مشکلات زیادی در هماهنگی حرکتی شود و توانایی کودک برای انجام فعالیت‌های روزمره را به چالش بکشد. یکی از روش‌های درمانی موجود برای این بیماری، کاردرمانی است. در این مقاله، به بررسی کاردرمانی درمان تأخیر حرکتی می‌پردازیم.

تعریف تأخیر حرکتی 

تأخیر حرکتی یک نوع اختلال رشدی است که باعث می‌شود کودکان در سنین کمتر از همسالان خود، کم‌توانی یا ناتوانی‌های حرکتی داشته باشند. در واقع، پروسه رشد حرکتی کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی به طور کلی کندتر از سایر کودکان است. این پروسه رشد حرکتی را می‌توان به چند مرحله تقسیم کرد و کودک باید در هر مرحله به مهارت‌های مربوطه در سن مشخصی برسد. اگر کودک نتواند در زمان مناسب به این مهارت‌ها دست یابد، اختلال تأخیر حرکتی را تجربه می‌کند.

انواع مهارت‌های حرکتی

مهارت‌های حرکتی به دو دسته اصلی، یعنی مهارت‌های حرکتی درشت و مهارت‌های حرکتی ظریف، تقسیم می‌شوند. در مهارت‌های حرکتی درشت، کودک از بازوها، پاها و تنه خود برای انجام حرکات استفاده می‌کند، در حالی که در مهارت‌های حرکتی ظریف، از انگشتان برای انجام حرکات کوچک مانند نگه داشتن مداد و استفاده از اشیاء دیگر استفاده می‌کند. در ادامه، انواع مهارت‌های حرکتی را توضیح خواهیم داد.

• مهارت‌های حرکتی دقیق:

مهارت‌های حرکتی دقیق شامل توانایی استفاده از کوچک‌ترین عضلات بدن مانند عضلات دست و مچ، برای نگه داشتن و استفاده از اشیاء است. این حرکات عموماً برای اکثر افراد به‌طور طبیعی انجام می‌شوند و اغلب نادیده گرفته می‌شوند. مهارت‌های حرکتی دقیق برای هماهنگی دست و چشم، کنترل عصبی و عضلانی نیازمندی دارند. کودکان برای انجام فعالیت‌هایی مانند رنگ آمیزی، برداشتن اسباب‌بازی، بستن دکمه لباس، تایپ کردن، خوردن غذا و استفاده از قیچی به مهارت‌های حرکتی دقیق نیاز دارند.

• مهارت‌های حرکتی گسترده:

مهارت‌های حرکتی گسترده شامل توانایی‌هایی است که به طور کلی تمام بدن را درگیر می‌کنند و برای انجام آن‌ها از عضلات بزرگ بدن که به عنوان ثابت کننده عمل می‌کنند، استفاده می‌شود. این مهارت‌ها بنیادی برای مهارت‌های حرکتی دقیق هستند. برخی از نمونه‌های مهارت‌های حرکتی گسترده شامل توانایی ایستادن، زانو زدن، دویدن و دوچرخه‌سواری می‌باشد. اختلال در این مهارت‌ها منجر به تأخیر در حرکت می‌گردد.

انواع تأخیر حرکتی

تأخیر حرکتی در کودکان بسته به میزان شدت و ضعف آن به دو دسته خفیف و شدید تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:

• تأخیر حرکتی خفیف:

تأخیر حرکتی طفیف زمانی رخ می‌دهد که کودک در سن مورد انتظار قادر به استفاده از دست و انگشتان خود برای نگه داشتن و استفاده از وسایل نباشد. مهارت‌های حرکتی ظریف به هماهنگی چشم و دست، توانایی دیدن و پاسخ دادن با حرکات مناسب دست‌ها و انگشتان نیازمندی دارند. همچنین، توانایی گفتار نیز از مهارت‌های حرکتی ظریف استفاده می‌کند؛ زیرا عضلات لب، زبان و صورت برای ایجاد اشکال مختلف باید هماهنگ شوند تا کودک بتواند صحبت کند.

• تأخیر حرکتی شدید:

شدت این نوع تأخیر حرکتی به گونه‌ای است که می‌توان آن را در گروه مشکلات فلج مغزی قرار داد. علائم این نوع تأخیر حرکتی معمولاً از طریق روش‌های تشخیصی و آزمایشات مختلف مشخص می‌شوند. کودکانی که مبتلا به تأخیر حرکتی شدید هستند، حتماً برای درمان باید به تخصصی مراجعه کنند. عدم مراجعه به موقع منجر به مشکلات جسمانی شدید می‌گردد.

علت تأخیر حرکتی چیست؟

بعضی از کودکان به نقاط عطف رشد حرکتی با تأخیر دیرتری نسبت به دیگران می‌رسند و علت دقیق این مسئله قابل شناسایی نیست. اما اگر تأخیر حرکتی به علت یکی از شرایط زیر باشد، به دلیل اتفاق افتادن یکی از موارد زیر است:

• زایمان زودرس که می‌تواند باعث کندی رشد عضلات شود.
• علل ژنتیکی (مانند سندرم داون).
• اختلالات عصبی و عضلانی (مانند دیستروفی عضلانی که ناشی از جهش ژنتیکی در انسان است، یا فلج مغزی).
• اختلالات رشدی مانند اوتیسم.
• علل هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید.

کاردرمانگر باعث بهبود مهارت‌های تحت تأثیر تأخیر حرکتی می‌شود. در ادامه، برخی از روش‌های استفاده شده توسط کاردرمانگر برای درمان تأخیر حرکتی آورده شده است:

• آموزش مهارت‌های خودمراقبتی مانند بهداشت، تغذیه، لباس‌پوشیدن و غیره به کودکان.
• بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کودک.
• ارتقاء مهارت‌های اجتماعی کودک.
• افزایش مهارت‌های یادگیری در محیط تحصیلی برای کودک.
• تقویت اعتمادبه‌نفس کودک.
• ترویج استقلال کودک.
• ارائه تمرینات برای افزایش توان و قدرت عضلانی کودک.
• آموزش برنامه‌ریزی و ایده‌پردازی.
• آموزش به خانواده برای پشتیبانی و مراقبت مداوم از کودک.
• افزایش توانایی کودک برای رقابت با همسالان.
• ایجاد تغییرات در محیط زندگی کودک در صورت لزوم.

مزایای کاردرمانی

کاردرمانی یک روش مؤثر برای کودکانی است که با تأخیر حرکتی روبرو هستند. این روش درمانی به کودکان مهارت‌های لازم برای مشارکت در فعالیت‌های روزمره، از جمله مراقبت از خود، تعامل با دیگران و مشارکت در گروه‌ها را آموزش می‌دهد. همچنین، کودکان را تشویق می‌کند تا در فعالیت‌های مختلف فعالیت کنند، که این مشارکت باعث افزایش اعتماد به نفس و احترام به خودشان می‌شود.

ممکن است فرزند شما در برخی نقاط مهم، هم فیزیکی و هم شناختی، مشکلاتی داشته باشد. کاردرمانگران متخصص، افرادی هستند که با توانمندی‌های آموزش‌دیده، قادر به ارزیابی ابعاد مختلف وضعیت کودک هستند و براساس شرایط او، برنامه‌ای مناسب پیشنهاد می‌دهند. این برنامه ممکن است شامل تمریناتی برای بهبود تعادل و هماهنگی، بازی‌هایی برای تقویت مهارت‌های حرکتی دقیق، و یا فعالیت‌هایی متمرکز بر تعامل اجتماعی باشد که منجر به بهبود کیفیت زندگی کودک می‌شود.

برنامه‌های درمانی ارائه شده توسط کاردرمانگران به طور معمول بر پایه بازی‌ها استوار هستند. این برنامه‌ها باعث می‌شوند کودک به آموزش تمرکز کند و لذت ببرد. همچنین، غالباً بر توسعه مهارت‌های زندگی مانند استقلالیت و حل مسئله تمرکز می‌کنند.

هدف کاردرمانی

هدف اصلی کاردرمانی در مورد تأخیر حرکتی، افزایش استقلال کودکان در انجام فعالیت‌هایی مانند ایستادن، راه رفتن و خوردن است. این روش درمانی به علاوه از تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان، در جلوگیری از تشدید مشکلات حرکتی نیز کمک می‌کند.

کاردرمانگر در ابتدا شرایط و توانایی کودک را مورد بررسی قرار می‌دهد و سپس برنامه‌ای درمانی مناسب با شرایط وی را پیشنهاد می‌دهد. در ادامه، اهداف کاردرمانی عبارتند از:

- دستیابی به نقاط عطف رشدی
- بهبود حداکثر توانایی حرکتی
- توسعه الگوهای حرکتی نرمال
- افزایش قدرت عضلانی
- بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی
- افزایش استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی

روش‌های درمانی برای کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی، متنوع هستند. یکی از این روش‌ها، کاردرمانی است. در این روش درمانی، کارشناس متخصص بر اساس وضعیت و شرایط کودک، تمریناتی را طراحی می‌کند که باید به صورت منظم و برنامه‌ریزی شده انجام شوند. در طول فرایند کاردرمانی، کارشناسان به ارزیابی مشکلات کودک می‌پردازند تا بتوانند به سرعت این مشکلات را درمان کنند. در ادامه، به توضیح روش‌های مختلف درمانی که در کاردرمانی تأخیر حرکتی استفاده می‌شود، می‌پردازیم.

• روش تصویرسازی ذهنی:

در این روش، ابتدا کودک مبتلا به تأخیر حرکتی به صورت دقیق فعالیت‌های خاص را مشاهده می‌کند و سپس آن فعالیت را در ذهن خود تصویرسازی می‌کند. این روش باعث می‌شود که کودک فعالیت را به صورت ذهنی یادبگیرد و تکرار روزانه این عمل به افزایش سرعت یادگیری کودک کمک کند.

• روش درکی-حرکتی:

این روش منجر به افزایش هماهنگی عضلانی در کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی می‌شود. تمرینات درکی-حرکتی به بهبود مهارت‌های هماهنگی حرکتی و هماهنگی چشم و دست در کودکان کمک می‌کنند.

• روش یکپارچگی حسی:

این روش برای یکپارچگی‌سازی حواس استفاده می‌شود و به بهبود مهارت‌های حرکتی کودک کمک می‌کند.

• روش شناختی نسبت به اجرای کارهای روزمره:

در این روش، کودک با فعالیت‌های روزمره مانند نظافت، بهداشت، خوردن و لباس پوشیدن آشنا می‌شود و آن‌ها را شناخت می‌کند.

• روش تقسیم‌بندی فعالیت:

آموزش تمام مراحل یک فعالیت خاص به کودکان با اختلال هماهنگی عضلانی زمان‌بر و دشوار است. در این روش، می‌توان فعالیت را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کرده و با انجام و تمرین این بخش‌ها، مهارت کودک را بهبود داد. سپس پس از یادگیری قسمت‌های جداگانه، می‌توان فعالیت را به صورت یکپارچه آموزش داد.

روشی که در این بخش بیشتر توصیف شده است، رویکرد درکی-حرکتی است. این رویکرد نه تنها بهبود هماهنگی عضلانی در سراسر بدن را ایجاد می‌کند، بلکه در بهبود و پیشرفت عملکرد مغز و نخاع، گیرنده‌های حسی، اعصاب محیطی و عضلات نقش مؤثری دارد. همچنین، کودک در تمام زمینه‌ها و مهارت‌های دیداری، هماهنگی عضلانی، توجه و تمرکز، مهارت‌های تحصیلی، شغلی و غیره پیشرفت می‌کند.

کاردرمانی تأخیر حرکتی

تأخیر حرکتی، یک اختلال است که فرد را در رشد کندتر نسبت به همسالانش تحت تأثیر قرار می‌دهد، به طوری که به‌صورت قابل مشاهده و غیرطبیعی باشد. این مشکل بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و باعث می‌شود که کودک قادر به انجام فعالیت‌های روزمره نباشد.

یکی از روش‌های درمان این اختلال، کاردرمانی است. در کلینیک توانبخشی رسش، تیم کاردرمانی به خدمت کودکان مبتلا به این اختلال می‌پردازد. ابتدا، کاردرمانگران ما شدت بیماری، وضعیت کودک و مهارت‌های او را بررسی می‌کنند. سپس، بر اساس این بررسی‌ها، برنامه‌ای درمانی مناسب ارائه می‌دهند. این برنامه، به درمان کودک و جلوگیری از مشکلات آینده کمک می‌کند. بنابراین، اگر کودک شما دارای تأخیر حرکتی است، می‌توانید به ما مراجعه کرده و از تجربه کادر ما در این زمینه بهره‌مند شوید.